آموزش توالت (Toilet Training)يعني آنکه کودک طرز صحيح استفاده از توالت را بياموزد، نياز به طرز صحيح دستشويي کردن، شستن و پاک کردن خودش و شستن دست‌ها و خشک کردن آنها را بياموزد. کودکان معمولا تا سن 5-4 سالگي در اين مورد نياز به کمک دارند. اکثر کودکان کنترل عضلاني براي تنظيم خود را بين سن 18 ماهگي و 3 سالگي بدست مي‌آورند. ولي کودکاني که ناتواني دارند نمي‌توانند تا سنين بالاتر اين کنترل را بدست آوردند.
البته علاوه بر سن کودک، آمادگي او نيز براي اين آموزش مهم است. مثلا اينکه کودک بايد بتواند بنشيند و بتواند حداقل براي 5 دقيقه آرام بازي کند، قادر به همراهي و کمک کردن براي پوشيدن و درآوردن لباسش باشد، رفتارهاي تقليدي را نشان دهد، توانايي فهميدن و دنبال کردن دستورات ساده را داشته باشد، در مرحله لجبازي و منفي گرايي نباشد، حرکات روده و فعاليت آن در زمان‌هاي خاصي از روز تنظيم شده باشد، توانايي اين را داشته باشد که حداقل بتواند براي مدت سه ساعت خودش را خشک نگه دارد و يک نام و اسم براي ادرار و مدفوع داشته باشد و زماني که شروع به آموزش توالت مي‌کنيم نبايد کودک در وضعيت استرس آوري باشد، مثلا زمان‌هايي مثل از شيرگيري کودک، تولد فرزند جديد و تغييرات منزل، زمان‌هايي مناسبي براي شروع آموزش نيستند.
کامل شدن کنترل ادرار و مدفوع در کودکان شامل کنترل مدفوع در شب و سپس در روز، کنترل ادرار در روز و سپس در شب است.
بیشتر کودکان بین دو تا سه سالگی آمادگی پذیرش کنترل ادرار و مدفوع را در روز و شب به دست می‌آورند ولی تعداد کمی نیز شاید در 20 ماهگی به این آمادگی برسند. بنابراین آموزش را زودتر شروع نکنید و زمانی که احتمال موفقیت شما و کودکتان زیاد است آموزش را آغاز کنید.
– آموزش توالت رفتن را ابتدا به صورت تئوری شروع کنید. کودک باید از بدن خود آگاهی یابد و درباره چگونگی به وجود آمدن و خروج ادرار و مدفوع برایش توضیح دهید (کودک باید بداند که ادرار و مدفوع بخشی از بدن او نیست).
– نام اشیا، محل‌ها و دستورات ساده را برای او توضیح دهید.
–برای آنکه کودک نسبت به اعمال خود آگاه شود به او بگویید به شلوار خیس و یا کثیفش دست زده و یا آن را ببیند. در حین مدفوع کردن برای او توضیح دهید که مشغول چه کاری است و نام این کار چیست. به تن داشتن لباس خیس و یا کثیف برای کودک ناراحت کننده است. اجازه دهید کودک این ناراحتی را تجربه کند زیرا ناراحتی کودک انگیزه خوبی برای کنترل ادرار و مدفوع و در نتیجه استفاده از توالت خواهد بود.
– کودک باید مسوولیت کارهای خود را به عهده بگیرد برای مثال برای شستن لباس زیر یا شلوار کثیفش از او کمک بگیرید.
– اگر کودک شما به راحتی راه رفته، می‌دود و می‌تواند اشیا را جابه‌جا کند ولی قادر به پوشیدن و در آوردن لباسش نیست باید این اعمال را به او آموزش دهید. به طور مطلوب آموزش مهارتهای خودیاری چون پوشیدن و درآوردن لباس، شستن دست‌ها و… به کودک باید در این زمان انجام شود (به یاد داشته باشید که آموزش شستن دست‌ها بیش از حد لازم نباشد.)
– اگر کودک در طول روز نیاز به توالت رفتن دارد، به او بگویید چند ثانیه صبر کرده و سپس به توالت برود. اینکار موجب تمرین کنترل ادرار در کودک می‌شود.
– گاهی اوقات کودکان هنگام دفع احساس درد می‌کنند. خوردن غذاهای فیبردار مانند انواع سبزی‌ها و میوه‌ها و آشامیدن مایعات موجب شلی مدفوع و راحتی دفع می‌شود. برای کودکانی که از آشامیدن خودداری می‌کنند مصرف غذاهایی مانند سوپ مفید خواهد بود در نتیجه عمل دفع در ذهن کودک دردناک محسوب نمی‌شود.
– هنگامی که کودک خودش را در توالت می‌شوید حساسیت‌های بی‌مورد نشان ندهید. زیرا در برخی کودکان توجه منفی والدین بیشتر از توجه مثبت آنها تاثیر داشته و منجر به تکرار رفتار نامناسب در کودک می‌شود. بدیهی است که تکرار رفتار نامناسب کودک برای جلب توجه والدین صورت می‌گیرد.
– از استحمام کودک بلافاصله بعد از خیس و یا کثیف شدن او خودداری کنید زیرا برخی از کودکان یاد می‌گیرند که حمام کردن درست بعد از این عمل خواهد بود.
–به کودکتان فرصت دهید: برای آنکه کودک توالت‌رفتن را بیاموزد ابتدا باید مغز او تکامل یابد و سیستم عصبی مرکزی بتواند مثانه او را کنترل کند. وقتی هنوز مغز کامل نیست، کودک بدون اختیار ادرار می‌کند یعنی مثانه یا روده‌ها به محض پرشدن، خالی می‌شوند. تقریبا در تمام کودکان از ۲۸ ماهگی به بعد، مغز تکامل پیدا می‌کند و می‌توانند ادرارشان را کنترل کنند.
– از فصل تابستان استفاده کنید: فصل تابستان، بهترین زمان برای گرفتن کودک از پوشک است. کودک را تشویق کنید اگر ادرار یا مدفوع دارد، بگوید. چند ساعت در روز او را باز بگذارید.
– به او آموزش دهید: برای کودکتان یک صندلی توالت کوچک بخرید و به او یاد دهید که هر زمان احساس نیاز کرد، روی آن بنشیند. می‌توانید این صندلی را در حمام، دستشویی یا اتاق خود کودک قرار دهید.
–مثل بزرگ‌ترها با او رفتار کنید: اگر فرزندتان به تکامل مغزی رسیده اما هنوز توالت رفتن را نیاموخته، او را همراه با خواهر یا برادرزاده‌هایتان به مسافرت ببرید. بودن در کنار کودکان بزرگ‌تر و دیدن آنها باعث می‌شود کودک شما نیز از رفتارهای آنها تقلید کند. فقط مراقب باشید رقابت ایجاد نشود یا اگر فرزندتان اختیار خود را از دست داد، مسخره‌اش نکنید.
–اجازه ندهید بیش از ۱۰دقیقه روی صندلی بنشیند: اگر از کودکتان خواستید روی صندلی توالت بنشیند، اما ۱۰دقیقه گذشت و او کاری نکرد، مجبورش نکنید تا همچنان روی صندلی بماند. صندلی توالت او را جمع کنید و ساعتی بعد دوباره از او بخواهید این کار را انجام دهد.
– به او اطمینان دهید: برخی کودکان از مدفوع یا ادرارکردن می‌ترسند چون هنوز نمی‌دانند بدن آنها مواد مضر را دفع می‌کند و فکر می‌کنند قسمتی از بدنشان را از دست می‌دهند. ماجرا را برای آنها توضیح دهید تا ترسشان از بین برود.
–لباس‌های راحت تن او کنید: وقتی توالت رفتن را به کودک آموزش می‌دهید لباس‌های راحت تن او کنید تا بتواند بلافاصله آنها را دربیاورد. فاصله زمانی بین حس کودک برای توالت رفتن و انجام این کار گاهی بسیار کوتاه است. در تابستان فقط یک شورتک پای او کنید تا بلافاصله بتواند آن را دربیاورد.
–تشویقش کنید کودک را به دلیل آنکه کارهایش را به تنهایی انجام می‌دهد تشویق کنید. این عمل موجب مستقل شدن کودک می‌شود.: برای آموختن پاکیزگی باید کودک را تشویق کرد. تشویق‌های زبانی مثل «تو بزرگ‌شده‌ای» «مایه افتخار هستی» در کنار تشویق‌های عملی! مثلا هر بار که کودکتان ادرار یا مدفوعش را کنترل کرد، به او امتیاز بدهید و بعد از هر ۱۰-۵ امتیاز برایش هدیه بخرید.
– پوشک‌های شورتی بخرید: در طول زمانی که قرار است پاکیزگی را به فرزندتان آموزش دهید، از پوشک‌های شورتی استفاده کنید تا هم مطمئن باشید همه‌جا را کثیف نمی‌کند هم بتواند در صورت تمایل فورا آن را درآورد.
–سرزنش نکنید: شاید کودک برای چند روز اختیار مدفوع و ادرارش را به دست بیاورد اما بعد از آن دوباره نتواند خود را کنترل کند. در این صورت او را سرزنش نکنید و فقط مرتب توالت‌رفتن را به او یادآور شوید.
–ترس‌هایش را از بین ببرید: اگر کودکتان از ریختن آب بعد از اجابت‌مزاج می‌ترسد، به او آموزش دهید آب برای شستن و پاک‌کردن است و وقتی روی توالت نشسته آسیبی به او نخواهد زد. -در صورتی که کودک از محل توالت، صدای سیفون و… می‌ترسد ترس‌ها را در او از میان ببرید. او باید محل قرار گرفتن ادرار و مدفوع را ببیند و خودش سیفون را بکشد. کودک را برای صحبت کردن درباره ترس‌هایش تشویق کنید. این کار به شما به‌منظور درک بیشتر و حل مسایل کودک کمک می‌کند.
–عصرها او را کنترل کنید: کودکان در ۳ سالگی تقریبا کنترل ادرار و مدفوع را می‌آموزند اما باز هم کنترل این مساله طی شب کار آسانی نیست و بیشتر کودکان یا آنقدر هوشیار نیستند که خود را کنترل کنند یا توانایی برخاستن از خواب را ندارند. شبها کودکتان را پوشک کنید و برای چند ماه عصرها که او را می‌خوابانید، مراقب کنترل ادرارش باشید. اگر لباس‌های او هنگام بیدارشدن خشک بودند، یعنی شبها هم می?شود خیالتان راحت باشد.
– توالت باید به راحتی در دسترس کودک بوده تمیز و برای او جالب باشد (برخی والدین از مکان توالت برای تنبیه کودک استفاده می‌کنند. این کار موجب ناامن شدن محل توالت برای کودک شده و او در آنجا احساس ترس می‌کند).
عادت دادن کودک
هر زمان که کودک دستشویی داشت او را تشویق کنید روی توالت خودش بنشیند. در صورت نیاز حتما به او کمک و یادآوری کنید که می تواند از شما کمک بطلبد.
اگر از نظر شما ایرادی ندارد می توانید به کودک خود اجازه دهید بدون پوشک در خانه بچرخد و توالتش را دم دست بگذارید که در صورت نیاز فورا روی آن بنشیند. البته در این حالت ممکن است تا زمانی که دستشویی رفتن را یاد بگیرد، در گوشه و کنار خانه ادرار کند و مجبور باشید آنها را تمیز کنید. اما برای پیشگیری از این اتفاق های ناخوشایند بهتر است هر چند وقت یکبار به او یادآوری کنید توالتش دم دست است و هرگاه ادرار یا مدفوع داشت روی آن بنشیند.
گاهی کودکان به اندازه کافی روی توالت نمی نشینند تا دستشوییشان بیرون بیاید. به او بگویید می تواند یک دقیقه یا بیشتر بنشید تا کارش تمام شود. برای اینکه کودک حوصله این کار را پیدا کنید، با او دستشویی بروید و حتی می توانید برایش کتاب بخوانید یا داستان تعریف کنید.
هنگامی که کودک به درستی و کامل از توالت استفاده کرد او را حسابی تشویق کنید. تشویق باعث می شود تا با اشتیاق بیشتری آموزش ببیند. البته در این کار هم زیاده روی نکنید تا کودک خود را زیر بار توجه های زیاد احساس نکند و عصبی نشود.
پیشرفت ها را به خوبی کنترل کنید
آموزش توالت رفتن برای هر دو والدین و کودکان دشوار است. در نظر داشته باشید عقب نشینی و پسرفت ها در این دوره بسیار معمولی و نرمال هستند و همه کودکان این دوران را سپری می کنند تا بالاخره به جایی برسند که دیگر شلوار خود را خیس نکنند.
اگر برحسب اتفاق کودک خودش را دوباره خیس کرد عصبانی نشوید و کودک را تنبیه نکنید. به یاد داشتن باشید ماهیچه های بدن کودک به تازگی یاد گرفته اند که تحت فرمان مغز باشند و شاید گاهی نتواند جلوی ادرار یا مدفوع خود را بگیرد. اما مطمئن باشید که کودک آموخته باید روی توالت دستشویی کند. تکامل این پروسه به زمان نیاز دارد.
برای کاهش این اتفاق ها چه کاری می توان انجام داد؟ بهتر است لباس هایی تن کودک کنید که خیلی سریع بتواند آن را در بیاورد. اگر بر اساس اتفاق کودک دستشویی کرد با او برخورد خوبی داشته باشید و با آرامش کامل محل آلوده را پاک کنید. با مهربانی به او گوشزد کنید دفعه بعد دستشویی برود.
آموزش شبانه
اگر حتی کودک شما یاد بگیرد همه روز خشک باشد، اما ماه ها یا حتی سال ها طول می کشد تا بتواند شب ها نیز جای خود را خیس نکند. در سال های ابتدای زندگی بدن کودک هنوز رشد کافی ندارد تا شب بیدار شود و دستشویی برود. به همین دلیل بسیار عادی است که کودک حتی تا 6 سالگی هم شبها جای خود را خیس کند.
اما می توانید به او آموزش دهید شب ها هم وقتی دستشویی دارد به توالت برود. مثلا به او بگویید اگر نیمه شب از خواب برخاست و باید دستشویی می رفت از شما کمک بخواهد. حتی می توانید توالت او را نزدیک تختخوابش قرار دهید تا شب بدون مشکل دستشویی کند.
زمانی که کودک در طول شب خود را خیس نمی کند بهترین زمان برای آموزش شبانه دستشویی رفتن است. یک ورقه پلاستیکی روی تشت و زیر ملافه قرار دهید. کودک را با لباس زیر بخوابانید و او را عادت دهید قبل از خواب دستشویی برود. او هنگامی که از خواب بر می خیزد بر حسب عادت دستشویی می رود.
باید توجه داشته باشید برخی از کودکان تا سن مدرسه نمی توانند شب ها جای خود را خیس نکنند. شما هم کار زیادی برای برطرف کردن آن نمی توانید انجام دهید. فقط سعی کنید کودک پیش از خواب مایعات کمتری بنوشد. یا دوباره او را پوشک کنید و دوباره چند ماه بعد آموزش را از سر بگیرید شاید این بار کارساز شد.
موفقیت
وقتی کودک از نظر روحی و فیزیکی آماده یادگیری مهارت های جدید شدند، می توانند خودشان دستشویی بروند. اگر بتوانید در طول دوران آموزش صبور و مهربان باشید، سریع تر می توانید در این مسیر موفق شوید.
