عزت نفس عبارت است از احترام به خود، خود ارزشمند دانستن يا تصويري که شخص از خودش دارد.
مسأله عزت نفس و مقوله ارزيابي مثبت از خود از اساسي ترين عوامل در رشد مطلوب شخصيت کودکان و نوجوانان است.
مطالعات و پژوهش هاي متعدد نشان مي دهند که کودکان و نوجواناني که داراي احساس خودارزشمندي و عزت نفس قابل توجهي هستند، نسبت به همسالان خود در شرايط مشابه، پيشرفت تحصيلي و کارآمدي بيشتري از خود نشان مي دهند. پرورش احساس خودارزشمندي و عزت نفس در کودکان و نوجوانان از مهمترين وظايف و رسالت اوليا و مربيان است که در اين ارتباط بيشترين نقش برعهده الگوهاي رفتاري است .
نشانه‌های عزت نفس ناسالم و عزت نفس سالم:
هم چنان که کودک رشد می‌کند و بزرگ می‌شود، عزت نفس او هم تغییر می‌یابد و دچار نوسان می‌شود. هر چه کودک تجربه‌ی بیشتری کسب می‌کند و ادراک جدیدی نسبت به خویشتن پیدا می‌کند، عزت نفس او هم بر همان پایه دچار تحول می‌شود. خوب است والدین نسبت به نشانه‌های عزت نفس سالم و عزت نفس ناسالم هوشیار باشند تا بتوانند به موقع به فرزندان خود کمک کنند. کودکی که دچار ضعف عزت نفس است، درصدد یادگیری و یا کسب مطلب تازه‌ای بر نمی‌آید. او همیشه دیدی منفی نسبت به خود داشته و جملاتی مثل من یک ابله هستم هیچ وقت هیچی یاد نمی‌گیرم و یا هیچ کس به من توجهی نمی‌کند، به خود می‌گوید: او قدرت تحمل ناکامی‌ها را ندارد و به سادگی از رفتار و گفته‌های سایرین دلخور شده و می‌رنجد. کودکانی که عزت نفس پائینی دارند، موانع و مشکلات موقت را پایدار و همیشگی می‌پندارند و چنین شرایطی را غیرقابل تحمل می‌دانند. به عبارت بهتر حس بدبینی در آنها مسلط و حکمفرما است .
برعکس، کودکی که از عزت نفس بالایي برخوردار است، از معاشرت با دیگران لذت می‌برد و از بودن در محافل اجتماعی و انجام فعالیت‌های گروهی به اندازه‌ي انجام کارهای فردی و شخصی احساس رضایت و ناراحتی می‌کند. او از اقدامات جدید استقبال می‌کند و وقتی با مشکلی روبرو می‌شود توانایی یافتن راه حل را در خود می‌بیند. او هیچ‌گاه استعدادهای خود را دست کم نمی‌گیرد و کاستی‌های درونی خود را منصفانه می‌پذیرد. برای مثال، به جای این که بگوید: من یک ابله هستم، می‌گوید: من معنی آن را نمی‌فهمم؟ او نسبت به نقاط ضعف و قوت خود آگاه است و حس خوش‌بینی و مثبت‌نگری در او مستولی است.
عوامل مؤثر بر رشد عزت نفس کودکان و نوجوانان عبارتند از:
الف) خانه-روابط موجود بین والدین، خواهرها و برادرها، پدربزرگ، مادربزرگ و سایر اقوام و نزدیکان، تأثیر مستقیمی بر میزان عزت نفس کودک دارد. تجاربی که کودک از محیط زندگی خود کسب می‌کند، دوست‌یابی، نوع بازی‌های انتخابی و رویدادهای خوشایند و ناخوشایند دوران کودکی بر شکل‌گیری حس عزت نفس کودک مؤثرند.
ب) مدرسه-روابط اجتماعی و دوستانه‌ای که کودک با همسالان خود برقرار می‌کند، معلمین، مربیان و مشاوران مدرسه بر میزان عزت نفس کودکان نقش بسزایی دارند. همچنین تجاربی که کودک از طریق انجام وظایف و تکالیف درسی خود می‌آموزد، فعالیت‌های فوق برنامه، ورزش، نظم و انضباط نقش عمده‌ای در این خصوص ایفاء می‌کند.
ج) اجتماع-روابط مختلفی که کودک با سایر افراد جامعه برقرار می‌کند، اعم از فرهنگ‌های مختلف، نژادها و مذاهب گوناگون، می‌تواند بر میزان رشد عزت نفس مؤثر باشند.
عزت نفس تحصیلی و پیشرفت تحصیلی:
یکی از مفاهیمی که به مفهوم نگرش به آن به آموزشگاه و یادگیری آموزشگاهی بسیار نزدیک است مفهوم نگرش به خود و عزت نفس تحصیلی در رابطه با یادگیری آموزشگاهی است موفقیت و تأیید یا شکست و عدم تأیید در تعدادی از تکالیف یادگیری و در مدتی نسبتاً طولانی به عزت نفس کلی درباره آموزشگاه و یادگیری آموزشگاهی می‌انجامد. به همین نحو موفقیت و تأیید یا شکست و عدم تأیید پس از چند سال تحصیلی منجر به این خواهد شد که دانش‌آموزان موفقیت یا شکست را به خودش به عنوان یاد گیرنده یا دانش‌آموز تعلیم دهد. سرانجام این دانش‌آموز یا باید از متهم کردن آموزشگاه یا معلمان به سبب عدم موفقیتش دست بردارد و خود را هدف اتهام قرار دهد و یا باید تأیید آموزشگاه و معلمان را به خاطر موفقیتش به تأیید خود مبدل سازد. دانش‌آموزی که مرتباً در آموزشگاه موفقیت کسب می‌کند باید تأیید مدرسه و معلمان را به خود تعمیم دهد و یک مفهوم کلی مثبت درباره خودش به عنوان یادگیرنده ایجاد کند.
اکثر صاحب نظران برخورداری از عزت نفس (ارزیابی مثبت از خود) را به عنوان عامل مرکزی و اساسی در سازگاری عاطفی-اجتماعی، افراد می‌دانند این باور گسترش یافته و دارای تاریخچه طولانی نیز هست ابتدا روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، از جمله ویلیام جیمز هربرت ميد و چارلز کولی بر اهمیت عزت نفس تأکید داشتند همچنین محققان بسیاری دریافته‌اند که بین عزت نفس مثبت و نمرات بالا در مدارس رابطه وجود دارد.این ارتباط حتی زمانی که کودکان خودشان را به عنوان دانش‌آموز ارزیابی می‌کنند بالاتر است که می‌توان آن را در «عزت نفس تحصیلی» آنها نام نهاد.
روش‌هاي تقويت عزت نفس در كودكان و نوجوانان:
براي ساختن محيطي كه باعث رشد و پرورش عزت نفس كودك شود توجه به نكات زير ارزشمند و مفيد است:
1-پذيرش كودك به عنوان فردي ارزشمند، دوست داشتني و شايسته يكي از نيازهاي كودك، شناسايي او از جانب والدين و ساير اطرافيانش است. واكنش كودك-والدين، اولين و ساده‌ترين نحوه تعامل انساني به شمار مي‌رود. واكنش افراد مي‌تواند مثبت يا خوشايند و يا منفي و ناخوشايند باشد. عكس‌العملي كه كودك از والدين خود دريافت مي‌كند به قدري مهم است كه اگر نتواند پاسخ مطلوب را در بر داشته باشد، حتماً موجب عكس‌العملي نامطلوب خواهد شد.
2-ايجاد محيطي سرشار از اعتماد، امنيت و محبت بي‌قيد و شرط احساس تعلق و توجه-يكي از مؤثرترين روش‌هاي پرورش كودك، دلگرم كردن آنان است. دلگرمي به كودكان كمك مي‌كند تا نسبت به خود و توانايي‌هايشان اعتقاد پيدا كرده، با جرأت كاستي‌هاي خود را بپذيرند.
3-رعايت احترام متقابل
4-رعايت عدل و انصاف بين فرزندان، طوري كه آنها متوجه اين موضوع بشوند.
5-انتظارات و معيارهاي معقول و منطقي از فرزندان داشته باشيد.
6-ارج نهادن به سعي و پيشرفت كودكان-زماني كه كودكان كاري را درست انجام مي‌دهند، با حمايت خود موجب رشد و تقويت آنها شويد و از همكاري و مشاركت آنها در انجام فعاليت‌هاي گوناگون قدرداني كنيد.
7-سعي كنيد با تحسين و تمجيد به موقع و مناسب، پيشرفت آنها را تسريع كنيد. هر كودكي قادر است از اشتباهاتش درس بگيرد و چنانچه در انجام كاري شكست بخورد، دوست دارد با دوباره و بهتر انجام دادن آن، حتماً موفق و پيروز شود.
8-از هر گونه قضاوت منفي اجتناب ورزيد، زيرا در اين صورت كودك شما نسبت به قضاوت ديگران حساس خواهد شد.
9-از هر گونه اظهار نظري كه موجب تحقير و كوچك شمردن كودكان شود، جداً اجتناب ورزيد.
10-تشويق، به كودكان اين امكان را مي‌دهد كه وي‍ژگي‌هاي منحصر بفرد خود را بشناسد اين كار باعث تسلط بيشتر آنان بر محيطشان مي‌شود.
منبع ایسنا
