شاید این مطالب برایتان مفید باشد
نوروفيدبك نوعي بيوفيدبك است كه در آن از امواج مغزي به عنوان بازخورد استفاده مي‌شود. بيوفيدبك يا پس‌خوراند زيستي با به كارگيري مفاهيمي از علوم مختلف در دهه 1950 مورد استفاده قرار گرفته و به تدريج رواج يافت و نهايتا در 1969 به اين نام شناخته شد. ايده‌هاي متعددي از علوم مختلف ازجمله يافته‌هاي مطالعاتي كه در زمينه شرطي‌سازي دستگاه عصبي خودكار مركزي، سايكوفيزيولوژي، رفتار درماني، راهبردهاي كنترل استرس، مهندسي پزشكي و سايبرنتيك انجام يافته به پرورش مدل كاربردي بيوفيدبك و شكل‌گيري آن به شكل امروزي كمك كرده است. اما اصلي‌ترين حوزه تعريف‌كننده بيوفيدبك علم سايبرنتيك است كه به‌طور مستقيم به تعريف پردازش اطلاعات و ارائه فيدبك در سيستم‌هاي گوناگون مي‌پردازد.
طـبــق يـكــي از اصـول پـايـه سـايبـرنتيـك، فـرد نمي‌تواند متغيري را كنترل كند مگر اطلاعات لازم از آن متغير را دريافت كند. اين اطلاعات را فيدبك مي‌نامند. اصل ديگري نيز بيان مي‌دارد كه وجود بيوفيدبك يادگيري را ممكن مي‌سازد. در بيوفيدبك كاربردي هدف اصلي بالا بردن آگاهي شخص نسبت به آنچه در بدن و حتي مغز به وقوع مي‌پيوندد و افزايش قدرت كنترل بر آن اسـت. بـا ارائـه ايـن تـكـنـيـك افـراد فـيـدبك‌هاي واضح و مستقيمي را از سيستم فيزيولوژيشان دريافت مي‌دارند كه به آن‌ها در كنترل عملكرد اين سيستم كمك مي‌كند.
نـوروفـيـدبـك بـه عـنوان شكلي از بيوفيدبك اســـت. نـــوروفــيـــدبـــك مــانـنــد آيـيـنــه‌اي، كــم و كاستي‌هاي مغز را به خودش نشان مي‌دهد. اين دستگاه مي‌تواند هريك از امواج را اندازه‌گيري كرده و كم و زياد شدنش را در قالب بازي يا فيلم انـعـكـاس مـي‌دهـد. مـغـز بـا آگـاهـي از وضعيت مـخـتـلــف امــواج مـغــزي، در واقـع از وضـعـيـت عملكـرد خـودش آگـاه مـي‌شـود و وقتـي سعـي مي‌كند تا هر موج را به اندازه مطلوب برساند در واقـع سـعـي در اصـلاح عـملكرد خودش كرده اسـت. كـم‌كم مغز اين كار را كاملا فراگرفته و خودتنظيمي را مي‌آموزد. يعني مي‌تواند بدون كمك دستگاه، خودش را تنظيم كند. نوروفيدبك روشي ايمن و بدون درد است كه در طي آن حس‌گرهايي كه الكترود ناميده مي‌شوند، به سر بيمار متصل مي شود. در نوروفيدبك، براساس پروتكل‌هاي مشخص، بازخوردهاي مناسب در جهت رفع نابهنجاري امواج مغزي به بيمار ارائه مي‌شود. اطلاعات دريافتي توسط دو مانيتور جداگانه در اختيار بيمار و درمانگر قرار مي‌گيرند. در اين حالت هم بيمار و هم درمانگر قادر خواهند بود امواج مغزي بيمار را مشاهده كنند. در نتيجـه فـراينـدهاي ناهشيار و غير ارادي (فعاليت امواج مغزي)، براي بيمار كاملا محسوس مي شود (از طريق مشاهده آن ها در كامپيوتر) و بيمار با كمك درمانگر و ارائه محرك‌هاي ديداري-شنيداري قادر خواهد بود امواج نابه نهجار را دستكاري كرده و در طـي جلسـات درمان آن‌ها را به حالت بهنجار تبديل كند. در رايج‌ترين روش مورد استفاده براي نوروفيدبك، بيمار در مانيتور خود يك بازي ويديوئي انجام مي‌دهد. البته بر خلاف بازي‌هاي رايج بيمار نبايد از دست خود استفاده كند بلكه اين كار را از طريق الگـوي امـواج مغـزي خـود انجـام مـي‌دهـد. درمـانگـر در طـول درمـان امـواج مغزي و تحليل‌هاي صورت گرفته از آن‌ها را در مانيتور خود مشاهده مي‌كند و جريان بازي را به گونه‌اي هدايت مي‌كند تا الگوي مناسب و بهنجار امواج مغزي فعال شود. ايده اصلي درمان اين است كه مغز با مشاهده نابهنجاري امواج خود، ياد مي‌گيرد خود را اصلاح كند. اين امر در روند درمان و بر اساس اصول يادگيري صورت مي‌گيرد.
مانند هر درماني، كامل كردن دوره درمان با نوروفيدبك بسيار مهم است و ناقص گذاشتن درمان، سبب عود علائم مي‌شود. در مورد نوروفيدبك بايد به خاطر داشت كه اين روش درماني در واقع نوعي يادگيري است و مغز ياد مي‌گيرد كه چطور به تنظيم خود پرداخته و نقص هاي عملكردي خود را برطرف كند. البته براي داشتن يك درمان كامل، علاوه بر رعايت ترتيب جلسات و كامل كردن آن‌ها، همكاري خانواده و عمل به كليه دستورات و راهنمايي‌هاي درمانگر ضروري است. در پژوهش طولي در كشور آمريكا، ماندگاري اثرات درمان نوروفيدبك، تا ده سال پس از درمان، در كودكان بيش فعال گزارش شده است.
عوارض جانبي نوروفيدبك
در نوروفيدبك به مغز آموزش خود تنظيمي داده مي‌شود و هيچ‌گونه ماده خارجي وارد بدن نمي‌شود و كلا مداخله‌اي صورت نمي‌گيرد؛ لذا هيچ‌گونه عوارض و خطري به دنبال ندارد.
درمان با نوروفيدبك
تقريبا در هيچ بيماري و درماني نمي‌توان قول درمان قطعي را داد. نتيجه مناسب گرفتن از درمان به شرايط گوناگوني بستگي دارد از آن جمله مي‌توان به نوع و شدت بيماري، زمان اقدام به درمان، ميزان همكاري فرد و خانواده او با تيم درماني، رعايت تمام نكات مربوط به درمان صحيح از جانب فرد و درمانگر و …. اشاره كرد. با توجه به اينكه به جنبه‌هاي گوناگون مشكل و بهبود آن توجه شده و برنامه درماني جامعي مطابق با مطالعات صورت گرفته در مراكز معتبر جهاني تنظيم شده، انتظار مي‌رود بهترين و كامل‌ترين نتايج حاصل شود.
نوروفيدبك نوعي يادگيري است و مانند همه يادگيري‌ها تفاوت‌هاي فرد در آن نقش دارد. برخي سريع‌تر ياد مي‌گيرند و برخي ديرتر. همان‌طور كه كسي رانندگي را چند روزه ياد مي‌گيرد و شخص ديگر در طي چند ماه.تعداد جلسات درمان 40 جلسه است كه با توجه به توضيحي كه در ابتدا داده شد ممكن است تغيير كند.
بيماري‌هاي قابل درمان با نوروفيدبك
بيش‌فعالي/ كمبود توجه (Attention deficit hyperactivity disorder) (ADHD) بيش از هر بيماري ديگري، براي درمان ADHD از نوروفيدبك استفاده شده است. مطالعات و تحقيقات مختلفي تأثير اين درمان را بر ADHD ثابت كرده‌اند .چندين درمانگر مجرب اظهـار داشتنـد 85-80% بيمـاران مبتلا به ADHD به وسيله نوروفيدبك بهبودي كامل يافتند.
اضطراب (Anxiety: ) بسياري از متخصصان، به كارگيري نوروفيدبك به منظور درمـان اضطـراب را يكـي از عمـده‌تـريـن مـوارد و زمينـه‌هـاي استفـاده از نوروفيدبك مي‌دانند. اكثر آن‌ها معتقدند اضطراب يكي از اولين بيماري‌هايي بود كه به نوروفيدبك پاسخ داد. نتايج پژوهشي نشان مي‌دهد كه در حدود 90-80درصد از بيماران اضطرابي بـا ايـن روش درمـان شـده‌انـد. بـرخـي از اختـلالات اضطـرابي كه با اين روش درمان مي‌شوند، عبارتند از: اختلال وسواس فكري عملي (OCD)، حملات هراس (Panic)، فوبي‌ها (Phobias) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
اختلالات يادگيري (learning Disorder): اين اختلالات در سنين دبستان شايع هستند. در اين نوع اختلالات علي‌رغم هوش نرمال و عدم وجود نقص حسي، كودك در يادگيري مشكل دارد. اين اختلالات موارد زير را در بر مي‌گيرد: نقص توانايي براي شناخت واژه‌ها، خواندن كند و نادرست، مشكل در فهميدن و نام بردن اصطلاحات رياضي، عمل‌ها و مفاهيم، و گروه‌بندي ارقام، رعايت مراحل رياضي، شمارش، جدول ضـرب و نيز مشكل در يادگيري نوشتن لغات و جملات. در درمان اين اختلالات نوروفيدبك تحول بزرگي ايجاد كرده است. در مورد اختلالات يادگيري، نوروفيدبك به تنهايي پاسخگو است و نيازي به درمان مكمل ندارد. معمولا با كامل كردن يك دوره درماني، بهبودي ثابتي حاصل مي‌شود. تأثير اين روش در چندين پژوهش علمي و معتبر نيز تأييد شده است.
اختلالات خواب (SleepDisregulation:) اولين تغييراتي كه مراجعان عموما بعد از شروع درمان با نوروفيدبك مشاهده مي‌كنند، تغيير و تنظيم خوابشان است. بنابراين از نوروفيدبك هم در درمان اختلالات خواب نيز مي توان استفاده كرد.
صرع، ضربه سر و سكته مغزي (Seizure, Head Injury, Cerebral apoplexy:) در انواع صرع و در مواردي كه داروها مؤثر نبوده‌اند و بيماري بسيار مزمن و غيرقابل كنترل بوده است، نوروفيدبك در درمان 70 تا 90% از بيماران موفق بوده است. در اكثر موارد نوروفيدبك بايد با دارو درماني همراه باشد، اما حدود 20% از بيماران مي‌توانند مصرف دارو را پس از درمان با نوروفيدبك قطع كنند. تأثيراتي از اين درمان در موارد ضربه به سر و سكته مغزي نيز گزارش شده است.
دردهــاي مــزمــن و ســردردهـاي ميگـرنـي (chroniapain, Migraines:) درمـــــانـــگـــــران و پزشكاني كه از نوروفيدبك براي درمان دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني استفاده كرده‌اند، اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات ميگرن در اكثـر مـوارد بـا استفـاده از ايـن روش كـاهش مي‌يابد و حتي از بين مي‌رود .در دردهاي مزمن نيز نوروفيدبك به كاهش درد و كنترل آن (حتي در موارد خيلي شديد) كمك كرده است.
افسردگي (Depression:) در مورد بيماران مبتلا به افسردگي اساسي (Major Depression) كــه هـيــچ درمــانــي بــراي آن‌هــا كـارسـاز نبـوده، نوروفيدبك در اغلب موارد نتيجه بخش بوده است.
در بــرخــي از كـشــورهــا يـكــي از بـهـتــريــن و مـعـمــول‌تــريــن درمــان‌هـا بـراي افـسـرده‌خـويـي (Dysthymia) افسردگي خفيفي كه بيش از 2 سال دوام دارد، امـا زنـدگـي فـرد را مختـل نمـي‌كند، نوروفيدبك است.
سـوءمصـرف مواد (substance abuse:) مـطــالـعــات نـشــان داده اســت كـه در مقـايسـه بـا درمـــان‌هـــايديــگـــر بـــراي اعــتــيـــاد، درمــان بــا نــوروفـيـدبـك از بـسـيـاري از روش‌هـاي ديـگـر موفق‌تر بوده است. علاوه بر اين درمان با اين روش وسوسه و ولع فرد را كاهش مي‌دهد و در درازمــدت احـتـمـال عـود و بـازگشـت را پـاييـن مي‌آورد. از طريق نوروفيدبك مي‌توان تمامي موارد اعتياد و نيز سوءمصرف الكل را درمان كرد.
درمان بي اختياري ادراري با استفاده از بيوفيدبك
استفاده از بيوفيدبك براي درمان بي اختياري به سال 1940 برمي‌گردد، زماني كه آرنولد كگل متخصص بيماري‌هاي زنان از ابزارها و وسايل الكتريكي براي ارزيابي و ارائه روشي براي منقبض كردن ماهيچه‌هاي لگن استفاده كرد. بيوفيدبك در درمان بي‌اختياري ادرار به فرد كمك مي‌كند تا كنترل كردن، تقويت و نيرو بخشي ماهيچه‌هاي لگن را كه در كنترل مثانه نقش مهمي بر عهده دارند را ياد بگيريد. اين درمان مي‌تواند به افرادي كه مبتلا به بي‌اختياري ادرار فشاري هستند كمك كند، در اين افراد ماهيچه‌ها نمي‌تواند در برابر فشار اعمالي مثل سرفه كردن، عطسه زدن، خنديدن و بلند كردن اشياء مقاومت كنند و در نتيجه باعث خالي شدن مثانه مي‌شوند. همچنين بيوفيدبك در درمان بي اختياري ادرار فوري مفيد است.در اين نوع بي‌اختياري، بيمار به صورت متوالي نياز ناگهاني و قوي را براي ادرار كردن تجربه مي‌كند. در هر دو مورد، بيوفيدبك به فرد آموزش مي دهد تا گروه خاصي از ماهيچه ها را كه به آن‌ها براي كنترل ادرار نياز دارد را تقويت كند و استحكام بخشد. مطالعات نشان مي‌دهند كه بيوفيدبك مي‌تواند كاهش بي اختياري ادرار و بهبودي كنترل مثانه را در 94% از موارد موجب شود.
درمان سردردهاي ميگرني با روش بيوفيدبك
اختلالاتي مانند بيش فعالي، افسردگي و انواع سردردهاي ميگرني با روش درماني بيوفيدبك بهبود مي‌يابند.بيوفيدبك به يك مجموعه روش‌هاي درماني گفته مي‌شود كـه در اصـطلاح فارسي به آن بازخورد زيستي گفته مي‌شود. روش‌هاي بيوفيدبك اصولا با نوروفيدبك يا عصب درماني يا نوروتراپي آغاز شد و سپس روش‌هاي ديگر بيوفيدبك با توجه به تكنولوژي جديد و پيشرفت‌هاي كامپيوتري كه ارتباط با بدن و گرفتن سيگنال از ارگان‌هاي گوناگون بدن را تسهيل مي‌كردند پيشرفت كرد. روش EEG يـا بـيـوفـيـدبـك امـواج الـكـتريكي مغز، روش EMGيا بيوفيدبك امواج الكتريكي عضلات، روش ECG يا بيوفيدبك امواج الكتريكي قلب از انواع روش‌هاي بيوفيدبك است كه مورد اخير (ECG) به روش MRVيا بيوفيدبك تغييرپذيري نرخ ضربان قلب نيز ناميده مي‌شود.از روش‌هاي ديگر مي توان به بيوفيدبك گردش، فشار خون، بيوفيدبك دماي پوست بدن، بيوفيدبك پاسخ الكتريكي پوست و بيوفيدبك جريان خون مغزي اشاره كرد.با توجه به اختلالاتي كه در هر كدام از بيماري‌ها در ارگان‌هاي بدن ديده مـي‌شـود و از سوي ديگر، با توجه به مطالعات انجام شده در نظر گرفتن يك سري روش‌هاي بيوفيدبك قابل كاربرد است.در صورتي كه روش‌هاي درمان بيوفيدبك به وسـيـلـه مـتـخـصـص انـجـام نـشود، عوارض جانبي و جبران ناپذيري بر بيمار خواهد گذاشت.وي يادآور شد: در روش درماني بيوفيدبك به شرط آن كه توسط متخصص انجام شود، هيچ‌گونه عوارضي نداشته و از سوي ديگر در اين روش درماني هيچ دارويي به فرد تزريق نمي‌شود و تنها سيگنال‌هايي از بدن فرد گرفته مي‌شود.
ايـن روش درمـانـي گـروه سـنـي كـودكـي تا دوران سالمندي را تحت پوشش قرار مي‌دهد. اين روش در كشورهاي پيشرفته كاربرد بيشتري دارد و هم اكنون در حال جايگزين شدن با برخي شيوه‌هاي دارويي است.
اختلالاتي به مانند اختلال بيش فعالي (EDHD) اختلالال افسردگي، اضطراب، انواع ميگرن، صرع و سردردهاي تنشي از بيماري‌هاي است كه با انواع روش‌هاي بيوفيدبك درمان قطعي مي‌شوند.
اين روانشناس باليني در ادامه به ايسنا گفت: سردردهاي ميگرني با تهوع همراه بوده و از چهار ساعت تا 48 ساعت طول مي‌كشد. براي درمان ميگرن از روش بيوفيدبك امواج الكتريكي عضلاتي استفاده مي‌شود كه با استفاده از الكترودهاي بر روي عضلات پيشاني و شقيقه حرارت بدن بيمار تنظيم و سپس با كنترل دما و فشار خون بدن، عضلات حالت آرميده كي پيدا كرده و از شدت دفعات سردردها كاسته مي‌شود.
بازيكنان تيم فوتبال اث ميلان ايتاليا هر بار بعد از تـمــريــن در مـحــل ويـژه‌اي كـه بـه اتـاق ذهـن مــعــروف اســت قــرار مــي گـيــرنــد تــا از طــريــق دستگاهي موسوم به نوروفيدبك قابليت هاي فني و فيزيكي خود را ارتقا دهند در اين محل الكترود‌هايي به سر بازيكنان وصل مي‌شود تا ضمن تماشاي امواج مغزي خود بر روي صفحه مانيتور با شنيدن اصواتي خاص و ديدن تصاوير ويژه تمركز و ارامش و عملكرد مغز خود را ارتقا دهند. روشي كه به باور بسياري از كارشناسان امروز جزء جدايي ناپذيري از ورزش قهرماني است .
اساس و پايه عمل در روش نوروفيدبك، بالا بردن آگاهي شخصي نسبت به آن چه در بدن و حتي مغزش به وقوع مي پيوندد و افزايش قدرت كنترل بر آن‌ها است در اين فرايند عملكرد مغز به صـورت امـواجي بر روي صفحه مانيتور نشان داده مي‌شود و متخصص نوروفيدبك مي تواند از طريق محرك‌هاي ديداري – شنيداري امواج نا بهنجار را تغيير داده و ضمن بازگرداندن به حالت طـبيعي ارتقا دهد كاربرد ديگر نوروفيدبك در افزايش تمركز و عملكرد است افزايش عملكرد دغـدغـه اصـلـي ورزشكاران است و استفاده از مـواد نـيـروزا در جـهت نيل به اين هدف است. متخصصان نشان داده‌اند حفظ آرامش در هنگام رقابت سبب افزايش عملكرد افراد مي‌شود و با اسـتـفـاده از تـكـنـيك‌هاي نوروفيدبك اين را به اثبات رسانده‌اند. بسياري از ورزشكاران كه از نوروفيدبك استفاده كرده‌اند معتقدند روشي را يــافـتــه‌انــد كــه بـدون اسـتـفـاده از مـواد نـيـروزا و مـكـمــل‌هـاي غـذايـي پيچيـده تـوانستـه عملكـرد آن‌ها را بهبود ببخشد.
منبع: نشریه مهندسی پزشکی شماره ۱۳۰، سرور بهبهانی و محمد کریمی مریدانی
